OSMANLI KLÂSİK DÖNEMİ DEVLET TEŞKİLÂTI
1. Osmanlı Devlet Anlayışı2. Merkez Teşkilâtı
a) Pâdişah
b) Saray
c) Divanıhümayun
3. Taşra Teşkilâtı
a) Merkeze Bağlı Eyaletler
b) Bağlı Beylik ve Hükümetler
4. Ordu Teşkilâtı
1. Osmanlı Devlet Anlayışı
Osmanlı
devlet anlayışında Selçuklu izlerini görmekteyiz. Osmanlı Devleti: Selçuklu ile
birlikte İlhanlıları da örnek almıştır.
Osmanlı
yönetim anlayışının temelinde hoşgörü, adalet ve himaye vardır. Bu üç unsur
Osmanlı Devleti’nin 623 yıl hüküm sürmesinde etkili olmuştur. Bu özelliğinden
dolayı Osmanlı Devleti için “nizamı alem” “kanunu kadim” tabirleri
kullanılmıştır.
Osmanlı
Devleti’nin yönetim merkezleri olarak Söğüt, Karacahisar, Bursa, İznik, Edirne
ve İstanbul’u görmekteyiz.
2. Merkez Teşkilâtı
Merkez
teşkilâtında mutlak otorite pâdişahtı. Devleti yönetme yetkisi Osmanlı
hanedânına aittir. Osmanlı Devleti bir İslâm devleti olduğundan yönetimde şeri
ve örfi hukuk etkili olmuştur. Osmanlı merkez teşkilâtı, pâdişah, saray ve
Divanıhümayun’dan
oluşmaktadır.
a) Pâdişah
Pâdişah
devleti yönetmek, kanunları koymak ve halkın huzur ve mutluluğunu sağlamakla
görevliydi.
Pâdişahlar
I. Murat’a kadar “Bey”, “Gazi” gibi unvanları kullanırken, I. Murat ile beraber“Sultan”, Fatih’ten itibaren “Pâdişah” ve
Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi’nden sonra ayrıca “Halifeimüslimin” unvanını
kullanmışlardır.
1.Murat’a
kadar “ülke hanedânın
ortak malı”, I.
Murat’la birlikte “ülke pâdişah ve
çocuklarının malı”, Fatih’ten
itibaren “ülke pâdişahın
malıdır” prensibi
kabul edilmiştir.
Ekber
ve Erşed Sistemi : I.
Ahmet Dönemi’nden itibaren “Ekberi erşed” sistemi uygulanmıştır. Buna göre
pâdişahın
ölümünden
sonra en güçlü değil, en yaşlı ve en
tecrübeli şehzade pâdişah olacaktır.
Amaç şehzade katlini önlemektir
Tanzimat
Fermanı ile pâdişahlar kendi gücünün üstünde kanun gücünün varlığını
kabul etmiştir. I. Meşrutiyet’in
ilânı ile halk
ilk defa pâdişahın yanında yönetime ortak olmuştur.
Pâdişah
çocuklarına şehzade, çelebi ya da
efendi denmiştir.
Geleceğin pâdişah adayları olan bu çocuklar “lala” adı verilen bilgili ve tecrübeli
kişiler tarafından eğitiliyordu.
b) Saray
Saray,
pâdişahın devleti idare ettiği ve ailesi ile yaşadığı yerdir. Kuruluş
Dönemi’nde Bursa ve Edirne’de saraylar inşa edilmişse de İstanbul’un fethi ile
Topkapı Sarayı devletin merkezi olmuştur. 19. yüzyılda ise Dolmabahçe, Yıldız
ve Beylerbeyi gibi yeni saraylar inşa edilmiştir.
Osmanlı
Devletinde Saray;
Birun
Enderun
Harem olmak üzere 3 bölümden meydana gelir.
Birun: Sarayın dış bölümü olup saray hizmetine bakan birçok görevli
burada bulunurdu.
Bu
görevlilerden bazıları; Yeniçeri Ağası, Topçular – Cebeciler, Çaşnigirler
(yemek işlerinden sorumlu) Çavuşlar, Çakırcılar (av işlerinden sorumlu),
Seyisler (binek hayvanlarının bakımından sorumlu)
Enderun: Devşirme adı altında alınan Hristiyan çocuklarının
yetiştirildiği saray okulu.
Harem: Hükümdarın eş ve çocuklarıyla aile hayatını geçirdiği
yerdir. Halife adlı kadın hocalar buranın eğitiminde sorumludur. Haremin genel
sorumlusuna ise Harem Ağası denir.
c) Divanıhümayun
Bugünkü
karşılığı Bakanlar Kurulu olup Orhan Gazi Dönemi’nde kurulmuştur. Divanda her
türlü ülke meseleleri görüşülüp, son sözü söyleme hakkı hep pâdişaha aittir.
Fatih
Sultan Mehmet’ten itibaren pâdişahlar divan başkanlığını sadrazama
bırakmışlardır.Bu durum sadrazamlık makamının önemini artırmıştır.
Divan
teşkilâtı II. Mahmut Dönemi’nde kaldırılmış ve yerine bakanlıklar kurulmuştur.
Divan
Üyeleri
Pâdişah: Kuruluş devri boyunca divanın tabi başkanıdır. Fatih’ten
sonra divan toplantıları sadrazama bırakılmıştır.
Sadrazam
(Veziriazam): Pâdişahtan
sonra en yetkili kişidir. Pâdişahın mührünü taşır. Pâdişahın savaşa katılmadığı
zamanlar ordu komutanlığı görevini üstlenir. Bugünkü Başbakandır.
Kubbealtı
Vezirleri: Devlet
yönetiminde Sadrazama yardımcı olurlar. Bugünkü devlet bakanlarıdır.
Kazasker: Askeri davalara bakar.
Defterdar: Devletin her türlü mali işlerine bakar. Bugünkü Maliye
bakanıdır.
Nişancı:Pâdişahın
yazdığı ferman veya beratlara tuğrasını çeker. Ayrıca fethedilen arazileri
gelirlerine göre
tapu
tahrir defterlerine yazar.
Kaptanıderya:Donanmanın
başkomutanıdır.
Şeyhülislam
(Müftü):Divanda alınan kararların İslâm dinine uygun olup olmadığına
karar verir.
Yeniçeri
Ağası:Yeniçeri Ocağı’nın sorumlusu.
Reisül
Küttab: 17.
yüzyılda dış işleri görevine getirilmiştir.
3. Taşra Teşkilâtı
Osmanlı
Devleti, taşra teşkilatında Anadolu Selçuklu Devleti’ni örnek almıştır.
Taşrada
görev yapan diğer görevliler ise şunlardır:
Muhtesip:Çarşı
ve pazarların güvenliğine bakar.
Kapan
Emini: Sebze ve meyvelerden alınacak vergiyi belirler.
Beytülmal
Emini:Kamu haklarını koruyan görevli
Gümrük
ve Bac Emini:Şehirlerde ticaretle uğraşanlardan vergi toplayan görevliler.
Osmanlı
eyalet sistemi ise;
a)
Merkeze Bağlı Eyaletler
Salyanesiz
(Yıllıksız) Eyaletler
Salyaneli
(Yıllıklı) Eyaletler
b)
Bağlı Beylik ve Hükümetler diye
bölümlere ayrılır
Osmanlı
Taşra Teşkilâtı’nda tımar ve iltizam sistemi uygulanmaktadır.
TIMAR
SİSTEMİ: Bu
sistemde devlet; asker ve memurlarına maaş yerine toprak verirdi. Toprağı alan
kişi hem geçimini sağlar, hem de devlete asker yetiştirirdi. Devlet bu sayede
para harcamadan düzenli bir orduya sahip oluyordu.
İLTİZAM
SİSTEMİ: 16. yüzyıldan sonra ortaya çıkan bir çeşit vergi
toplama sistemi. Bu sistemde devlet, uzak yerlerdeki toprak gelirlerini açık
artırma ile satıp parasını peşin alıyordu. Devlet bu sayede sıcak para
ihtiyacını karşılamış oluyordu. Bu işle uğraşan kişilere mültezim adı
veriliyordu.
4. Ordu Teşkilâtı
Osmanlı
Devleti kurulduğu sırada düzenli bir orduya sahip değildi. Fakat Orhan Gazi
Dönemi’ndeki Bursa kuşatması esnasında düzensiz orduların yetersizliği
anlaşılmış ve ilk ordular yaya ve müsellem adı ile kurulmuştur.
Osmanlı
Ordusu;
a)
Kapıkulu Askerleri
b)
Eyalet Askerleri
c)
Yardımcı Kuvvetler
d)
Donanma
olmak
üzere dört bölümden oluşmaktadır.
Osmanlı
Ordusunda Yapılan Yenilikler
Osmanlı
Devleti 18. yüzyıldan itibaren askeri alanda Avrupa’nın gerisinde kaldığını
anlayınca birçok alanda olduğu gibi askeri alanda da Avrupa’yı örnek almıştır.
Askeri alanda yapılan ıslahatları şu şekilde sıralayabiliriz:
-Humbaracı
Ahmet Paşa, topçu ve humbaracı ocaklarında ıslahat yapmıştır.
-III.
Mustafa Dönemi’nde Sürat Topçu Ocağı kurulmuştur.
-I.
Abdülhamit devrinde İstihkâm Okulu açılmıştır.
-III.
Selim devrinde Nizamıcedit Ordusu kurulmuştur.
-II.
Mahmut Dönemi’nde Sekbanıcedit ordusu kuruldu.
-II.
Mahmut Dönemi’nde Yeniçeri Ocağı’nın yerine Asakirimansureimuhammediye Ordusu
kuruldu.
-Tımarlı
Sipahilerin yerine eyaletlerde redif birlikleri kuruldu.
-Tanzimat
Fermanı ile askerlik vatan borcuna dönüştürüldü.
-Hristiyanlar
için Islahat Fermanı ile bedelli askerlik getirildi.
-1869’da
ordu redif, nizamiye ve mustahfız olmak üzere üç bölüme ayrılmıştır.
-Osmanlı
ordu Mondros Ateşkes Antlaşması ile dağıtılmıştır.
Konu ile ilgili diğer gönderilerimize bakmayı unutmayın Türk-İslam Devletleri
Yorum Gönder